Biuro Swiatłany Cichanouskiej, Zjednoczony Gabinet Przejściowy i Rada Koordynacyjna przedstawili strategię wdrażania zmian w „przyszłej Białorusi”. Ponadto siły demokratyczne opisały, jak przebiegać może tranzyt władzy na Białorusi. Według białoruskiej opozycji na początkowym stadium możliwe są cztery scenariusze.
Upadek reżimu da Białorusinom szansę na ustanowienie demokracji. Jak nie zmarnować tej szansy, uniknąć chaosu prawnego i prób rewanżu ze strony zwolenników dyktatury? To wymaga dobrze przemyślanego planu. Dlatego przedstawiciele struktur politycznych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i ośrodków analitycznych w sferze gospodarki, polityki, komunikacji strategicznej, prawa i stosunków międzynarodowych opracowali i podają do publicznej dyskusji strategię przemian w celu zbudowania Nowej Białorusi. Strategia ma umożliwić tranzyt władzy i ustanowienie na Białorusi takiego systemu demokratycznego, by niemożliwe było pojawienie się nowej dyktatury – czytamy w uzasadnieniu inicjatywy.
Poszczególne części strategii zakładają m.in. przeprowadzenie demokratycznych wyborów, przywrócenie porządku konstytucyjnego i praworządności, przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych, zapewnienie stabilności gospodarczej i rozwoju, rozwój społeczeństwa obywatelskiego i odrodzenie narodowe.
Nad strategią pracowało Biuro Swiatłany Cichanouskiej, Zjednoczony Gabinet Przejściowy, Rada Koordynacyjna, Bank Idei, Instytut Badań Politycznych „Sfera Polityczna”, think-tank BEROC oraz ośrodki analityczne Stratcom Support Center i iSANS.
Treść strategii dostępna jest na stronie internetowej.
Cztery scenariusze zmiany władzy na Białorusi
Scenariusz 1. Zmiana w wyniku negocjacji
Z powodu wojny z Ukrainą Rosja osłabła i nie może już wspierać Białorusi (ekonomicznie i politycznie) w takim samym stopniu, jak to robiła wcześniej. Sytuacja społeczno-gospodarcza na Białorusi pogarsza się w wyniku sankcji i konsekwencji współudziału w wojnie z Ukrainą. Przedstawiciele białoruskiej nomenklatury próbują rozpocząć negocjacje z krajami zachodnimi i siłami demokratycznymi w celu zniesienia sankcji i wznowienia stosunków, ponieważ nie mają wystarczających środków, aby utrzymywać reżim. Nie widzą innego rozwiązania dla powstałych problemów, a zagrożenie dla ich osobistego bezpieczeństwa jest zbyt duże.
W wyniku wspólnych uzgodnień rozpoczynają się ogólnokrajowe negocjacje przy okrągłym stole – prowadzona jest dyskusja w celu rozwiązania kryzysu politycznego. Powstaje rząd tymczasowy, w skład którego wchodzą zarówno przedstawiciele nomenklatury, jak i sił demokratycznych. Negocjacje nie obywają się bez konfliktów.
Rezultatem negocjacji jest porozumienie w sprawie uwolnienia więźniów politycznych, przeprowadzenia reformy konstytucyjnej i wyborów oraz zniesienia sankcji. Strony otrzymują gwarancje bezpieczeństwa oraz gwarancje wypełnienia porozumień.
Scenariusz 2. Zmiana pod wewnętrzną presją społeczną
Po porażce w wojnie z Ukrainą w Rosji zmienia się władza. Kraj ten jest wyczerpany wojną, sankcjami – w tym momencie Moskwę mało interesuje Białoruś. Alaksandr Łukaszenka nie otrzymuje już tak dużego wsparcia politycznego i finansowego ze strony Rosji, jak kiedyś.
Sytuacja społeczno-gospodarcza na Białorusi gwałtownie się pogarsza w wyniku sankcji i zanikaniu rynków zbytu białoruskich towarów w Rosji. Jednocześnie nomenklatura i służby zaczynają zdawać sobie sprawę, że Łukaszenka nie ma już wsparcia z zewnątrz, a Rosja jest zajęta sprawami wewnętrznymi i nie może wspierać białoruskich zwolenników „russkiego miru”.
Z powodów ekonomicznych w jednym z dużych przedsiębiorstw na Białorusi rozpoczynają się strajki. Przyłączają się do niego inne przedsiębiorstwa. Do kraju wraca część żołnierzy, którzy zdobyli doświadczenie wojskowe na Ukrainie. Wybuchają protesty. Rozpoczynają się starcia z reżimowymi służbami bezpieczeństwa. Armia zachowuje neutralność. Dochodzi do rozłamu w strukturach siłowych.
Protestujący przejmują administrację Łukaszenki i inne obiekty infrastruktury krytycznej. Łukaszenka zostaje aresztowany lub ucieka z kraju.
Powstaje rząd tymczasowy kontrolowany przez przedstawicieli sił demokratycznych.
W razie potrzeby siły demokratyczne angażują do pracy w rządzie lub z rządem szereg osób, które wcześniej pracowały w sektorze władzy i administracji państwowej. Rząd tymczasowy uwalnia więźniów politycznych, przeprowadza nowe wybory i reformę konstytucyjną pod nadzorem Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (ODIHR).
Scenariusz 3. Stopniowa transformacja reżimu
Z jakiegoś powodu (tzw. czarny łabędź: śmierć, poważna choroba, niewzięcie udziału w kolejnych wyborach prezydenckich itp.) Łukaszenka oddaje władzę. Najważniejsze jest to, że przestaje pełnić obowiązki nie pod presją czynników zewnętrznych.
Rosja osłabła z powodu wojny i nie może już korzystać z całego wachlarza instrumentów oddziaływania na Białoruś. Prezydentem zostaje osoba z dotychczasowej nomenklatury. W przeciwieństwie do Łukaszenki nie niesie ona bagażu popełnionych zbrodni. Dziedziczy jednak kraj znajdujący się pod sankcjami, z problemami w gospodarce i wieloma wyzwaniami społecznymi. Nowy prezydent chce znormalizować stosunki z Zachodem, znieść sankcje i przywrócić stosunki handlowe z UE i Ukrainą, więc rozpoczyna proces deeskalacji.
Pojawiają się partie kontrolowane przez różne grupy z organów wykonawczych i biznesu, z własnymi roszczeniami do władzy. Nowy prezydent zaprzestaje represji, częściowo uwalnia więźniów politycznych i zgadza się na redystrybucję uprawnień między prezydentem a parlamentem, a także na przyznanie większych uprawnień władzom lokalnym. Prowadzi to do częściowego zniesienia sankcji.
Wprowadzane są poprawki do konstytucji z 2022 roku. Siły demokratyczne bronią swoich propozycji zmian w konstytucji. Zgodnie z nową konstytucją Zgromadzenie Narodowe zostaje zniesione (lub przekształcone w Zgromadzenie Konstytucyjne, które jest zwoływane wyłącznie w celu zmiany konstytucji). Zgodnie ze zmienioną ustawą zasadniczą, kraj staje się republiką z mieszaną formą rządów. Wybory odbywają się zgodnie z nową konstytucją; uczestniczą w nich również demokratyczni kandydaci i są uznawane przez społeczność międzynarodową.
Scenariusz 4. Zmiana pod presją zewnętrzną
Stopień współudziału Białorusi w rosyjskiej agresji z powodu działań autorytarnego reżimu osiąga punkt, w którym białoruska armia bezpośrednio przystępuje do wojny z Ukrainą po stronie Rosji, wkraczając na terytorium Ukrainy. Od tego momentu Białoruś podlega wszystkim sankcjom, które zostały już nałożone na Rosję.
Terytorium Białorusi staje się celem ataków wojskowych ze strony Ukrainy. Wtedy też, podczas kontrofensywy, wojska ukraińskie wkraczają od południa na Białoruś z jednostkami białoruskich ochotników na przedzie.
Przewaga w doświadczeniu bojowym i uzbrojeniu zapewnia szybkie przemieszczenie się wojsk w głąb kraju. W rezultacie dochodzi do zbrojnego przejęcia władzy, aresztowania Łukaszenki, siłowego odsunięcia od władzy całej elity rządzącej i przejścia do rządu tymczasowego pod kontrolą międzynarodową z wojskiem na czele.
Traktat pokojowy kończący wojnę, którą wygrała Ukraina, obejmuje reparacje od Białorusi, nowy system bezpieczeństwa regionalnego oraz przewiduje wybory władz i reformę konstytucyjną na Białorusi pod kontrolą organizacji międzynarodowych, gwarantów nowego bezpieczeństwa regionalnego.
SP, ksz/ belsat.eu
