Сілавікі супраць гандлю. Хто ў беларускім рытэйле правініўся, «зажэрся» і «страх згубіў»
Тыдзень таму з беларусамі развіталася гандлёвая сетка «Віталюр». Глядзім, як складаецца лёс іншых сетак – і амаль у кожным выпадку бачым актыўнасць сілавікоў.
Аляксандр Лукашэнка 10 лютага моцна абураўся заробкамі кіраўнікоў гандлёвых сетак, а дзяржаўныя медыі пасля публікавалі спісы тых, хто «зажэрся» і «страх згубіў». Гэтыя спісы надзіва падобныя да топу найбуйнейшых рытэйлераў Беларусі.
Дый да абурэння Лукашэнкі ў буйных гандлёвых сетак Беларусі было нямала праблемаў, штрафаў, арыштаў і ператрусаў. Апошнімі гадамі ў Беларусі зніклі гандлёвыя сеткі «BigZZ» і «Радзівілаўскі», «Капілка» і «Бруснічка», «Вясёлка» і «Златка», «Preston» і «Zakrama»… Згадваем, хто застаўся і што было за апошнія гады з лідарамі беларускага рытэйлу.
«Санта», «Віталюр» і «Рублёўскі»
Сетка крамаў «Віталюр» актыўна пашыралася да 2021 года, але ўлезла ў запазычанасці і суды з дастаўцамі. Пайшлі чуткі пра банкруцтва, але ў канцы 2022 года «Віталюр» анансаваў перадачу сваіх крамаў сетцы «Санта» звязанага з атачэннем Лукашэнкі алігарха Аляксандра Машэнскага (якому належаць таксама фабрыкі «Санта Брэмар» і «Савушкин продукт». 21 лютага «Віталюр» абвясціў пра закрыццё – крамы маюць змяніць шыльды на «Санта». Падобным чынам тры гады таму «Санта» паглынула сетку «Рублёўскі».
У «Санты» ж не назіраецца праблемаў з уладамі Беларусі (калі не лічыць нядаўняга трапляння ў «спіс распанелых»). Хіба ва Украіне пад арыштам застаецца частка актываў украінскай «дачкі» беларускай «Санты», а «Санта Брэмар» скардзіўся расейскаму амбасадару на праблемы з дастаўкамі прадукцыі ў Еўропу.
«Еўраопт» і «Дабраном»
Найбуйнейшая гандлёвая сетка Беларусі (да якой належаць таксама крамы «Грошык», «Хіт!» і «Сем пятніц») працуе амаль што нармальна, нягледзячы на ранейшыя канфлікты з Міністэрствам гандлю, намёкі на магчымасць продажу кампаніі з боку расейскіх медыяў, забарону прадаваць свае акцыі без дазволу дзяржавы і крымінальны пераслед суўладальнікаў 20 гадоў таму (ці закрылі тую справу, невядома, але суўладальнікі даўно за мяжою, а нядаўна зніклі з рады дырэктараў). Заўважныя праблемы з сэрвісам «Е-дастаўка»: замову прадуктаў з дастаўкаю на дом 1 лістапада 2022 года закрылі для шмат якіх рэгіёнаў, а дзе не закрылі, абмежавалі магчымасці замоваў. Затое бонстыкі ў канцы мінулага года вярталіся ў продаж.
«Дабраном» часта звязваюць з «Еўраоптам», хоць самі яны адмаўляюць усялякую сувязь. Паводле колькасці гандлёвых пунктаў «Дабраном» даганяе «Еўраопт» (да сеткі «Дабраному» належаць таксама крамы «Капеечка» і «Маяк»). Ды ў кастрычніку 2022-га Камітэт дзяржаўнага кантролю затрымаў двух кіраўнікоў сеткі нібыта за парушэнне забароны на павышэнне цэнаў, з таго часу пра іх не чуваць.
«Гіпа» і «Белмаркет»
«Гіпа» – «менскацэнтрычная» сетка, невялікая паводле колькасці крамаў (іх усяго 27), але гэта буйныя супер- і гіпермаркеты. У 2018 годзе ўладальнік «Гіпа» купіў сетку супермаркетаў «Белмаркет».
Магчыма, у звязку з выказваннямі Лукашэнкі праблемы чакаюць найперш кіраўніцтва «Гіпа»: калі ў кіраўнікоў «Еўраопту» налічылі заробкі ў 42 разы вышэйшыя за заробкі звычайных працаўнікоў, то ў кампаніі «БелВілесдэн», што валодае буйною сеткаю крамаў «Гіпа», аж у 67 разоў. Ды пра пакаранні за гэта або пра іншы пераслед звязаных з «Гіпа» асобаў пакуль не паведамлялі – хіба год таму кампаніі выпісалі штраф на 116 тысячаў рублёў за завышэнне цэнаў на асобныя тавары ў «Гіпа» і «Белмаркеце». Паўгода таму «Гіпа» адкрылася на месцы колішняга флагманскага «Еўраопту» ў «Galleria Minsk», а паўтара года таму «Гіпа» заняла месца «BigZZ» на «Экспабеле» каля Менску.
«Карона»
Аб’яднанне былых сілавікоў «ByPol» мінулым летам расказвала, што розныя службы барацьбы з эканамічнымі злачынствамі мелі спісы кампаніяў на «адпрацоўванне» – правяранне на пратэставыя настроі і сімволіку. У спісах, паводле «ByPol», нейкім чынам аказалася кампанія «Тытунь-інвест» звязанага з Лукашэнкам бізнесоўца Паўла Тапузідыса, у структуру якой уваходзіць таксама сетка гандлёвых цэнтраў «Карона». Але асабіста міністр унутраных справаў здзівіўся гэтай кампаніі ў спісах, сказаў «не распыляцца» на яе. Пасля таго пра нейкія пагрозы «Кароне» не было чуваць (калі не лічыць спісу з заробкамі кіраўнікоў), гандлёвыя цэнтры працуюць як звычайна, а ў Тапузідыса нават адкрыўся новы гатэль.
«Алмі»
У лістападзе 2022 года сетку «Алмі» штрафавалі на 19 тысячаў рублёў за завышэнне цэнаў, але пра іншыя факты пераследу кампаніі не паведамлялі. Хіба хадзілі чуткі, што як мінімум дзве крамы «Алмі» ў Пінску пяройдуць у сетку «Санта», але гэтыя чуткі не пацвердзіліся. А Міністэрства гандлю мінулым летам нават падтрымала «Алмі» ў спрэчках з Гарадзейскім цукровым камбінатам.
«Алмі» – яшчэ адзін фігурант «спісу распанелых». Ніжэй – сеткі, якія ў той спіс не трапілі.
«Суседзі»
22 кастрычніка 2022 года «Наша ніва» паведаміла пра затрыманне супрацоўнікамі КДК амаль усіх топ-менеджараў сеткі «Суседзі» і аднаго з галоўных бенефіцыяраў кампаніі. Праз два дні КДК расказаў, што арыштавалі дырэктара кіроўнай арганізацыі, а Дэпартамент фінансавых расследаванняў пачаў справу за бяздзеянне службовай асобы: крамы нібыта дапусцілі рост цэнаў, ведаючы пра забарону на гэта. А 29 кастрычніка «Наша ніва» перадала, што топ-менеджары і адзін з галоўных бенефіцыяраў – на волі ў невядомым статусе. Працягу гісторыі пакуль не было, крамы не зачыніліся, а кіраўніцтва не трапіла ў «спіс распанелых».
«Green»
З гэтай сеткі пачалася хваля прэтэнзіяў сілавікоў да гандлю. У лютым 2021 года пасля правярання КДК у няволю трапіў уладальнік сеткі «Green» Генадзь Кірэйкаў. Лукашэнка намякаў, што затрыманне было звязанае з малою колькасцю беларускіх тавараў у крамах сеткі, адзначаў што гэтай сеткі «ў Беларусі не будзе», загадаў яе «выразаць». Былі чуткі, што з Кірэйкава просяць 5 мільёнаў долараў за выхад з СІЗА. У ліпені 2021 года стала вядома, што Кірэйкаву змянілі меру стрымання і адпусцілі з СІЗА. Пасля гэтага пра справу супраць яго не было чуваць, а сетка крамаў не «выразаная» – працягвае працу.
«ProStore»
Некалі набліжаны да Лукашэнкі бізнесовец Юрый Чыж у мінулым верасні выйшаў на волю пасля паўгода за кратамі, а ў гэтым лютым мог ізноў трапіць у вязніцу, ды быў вызвалены праз амністыю. Яму, падобна, удалося захаваць частку колішняй бізнес-імперыі, у якую ўваходзіла і сетка гіпермаркетаў «ProStore», ад якой на момант публікацыі засталіся тры крамы ў Менску і адна ў Лагойску.
«Марцін»
Выглядае, што з сеткай усё нармальна: крамы працуюць, пра нейкія прэтэнзіях сілавікоў не чуваць. Але літоўскі бізнесовец Дайнюс Дундуліс, які інвеставаў у «Марціны» (былыя «MartInn»), шкадаваў пра гэта, бо сітуацыя з інвестыцыямі ў беларускі бізнес «непрадказальная, як надвор’е». Літоўскія ўладальнікі сеткі, браты Марцінкявічусы, расказаў ён, не першы год шукаюць пакупніка на беларускую сетку «MartInn», але безвынікова. Тыя і самі лічылі рашэнне ўкладвацца ў бізнес у Беларусі памылковым.
«Востраў чысціні»
У верасні 2022 года сілавікі прыходзілі і да сеткі крамаў «Востраў чысціні і смаку», якая пачынала з продажу бытавой хіміі, але пашырыла асартымент і на харчовыя тавары. Тады, паводле праўладных медыяў, затрымалі дырэктара кампаніі Віктара Ромука, але праз два з нечым месяцы яго вызвалілі – сілавікі «атрымалі адказы на ўсе пытанні», ён кампенсаваў «фінансавыя прэтэнзіі», сетка працягнула працу пасля выпраўлення «нязначных парушэнняў».
«Ома»
Прэтэнзіі ў сілавікоў не толькі да ўніверсальных крамаў. У чэрвені 2022 года прайшлі ператрусы ў сетцы будаўнічых крамаў «Ома», кіраўнікоў сеткі затрымлівалі. Перад гэтым фінска-літоўская кампанія «Kesko Senukai» спрабавала спыніць бізнес у Беларусі і выйсці са складу акцыянераў «Ома». Ці скончылася гісторыя і з якой прычыны пачалася, невядома. Але сетка працягвае працу, хіба Новага года не перажыла буйная крама сеткі ў Жодзіне.
«21vek.by»
Таксама сілавікі прыходзілі ў онлайн-гандаль: у чэрвені 2021 года былі ператрусы ў офісе буйной інтэрнэт-крамы «21vek.by», суўладальнікаў затрымлівалі нібыта за ўхіленне ад сплаты падаткаў, вызвалілі праз «змену меры стрымання» толькі праз восем месяцаў. Ці закрылі справу, невядома, але інтэрнэт-крама працягвае працаваць.
Сілавікі цікавіліся і онлайн-крамамі «Wildberries»: пытаннем платнага вяртання тавараў займаўся ў тым ліку КДК. Але на момант публікацыі справа скончылася штрафам і рашэннем скасаваць плату за вяртанне тавараў.
Працяг будзе
Дзяржаўныя кантралёры наўрад ці пакінуць без увагі выказванні Лукашэнкі пра заробкі кіраўнікоў у гандлі. А ў тым спісе ёсць таксама «Пяты элемент» і «Электрасіла», «Мацярык» і «Палас», «Fix Price» і «Armtek». Ды і без таго КДК не спыняе планавых правяранняў, асобныя ладзіць Фонд сацыяльнай абароны. Не зніклі і прэтэнзіі КДК да асобных крамаў таннага адзення з Азіі.
Алесь Наваборскі belsat.eu
